Πότερα δέ σοι δοκεῖ
γιγνώσκειν ἑαυτόν, ὅστις τοὔνομα τὸ ἑαυτοῦ μόνον οἶδεν, ἢ
ὅστις... ἑαυτὸν ἐπισκεψάμενος, ὁποῖός ἐστι πρὸς τὴν
ἀνθρωπίνην χρείαν, ἔγνωκε τὴν αὑτοῦ δύναμιν; Οὕτως
ἔμοιγε δοκεῖ, ἔφη, ὁ μὴ εἰδὼς τὴν αὑτοῦ δύναμιν ἀγνοεῖν
ἑαυτόν. (Ξενοφώντος «Απομνημονεύματα» 4, 2, 25)
(=Ποιός σου φαίνεται ότι γνωρίζει τον εαυτό του, αυτός που γνωρίζει μόνο το όνομά του, ή εκείνος που μπορεί να αξιολογήσει τις δυνατότητές του σε σχέση με τις ανάγκες των ανθρώπων; Από τα ανωτέρω φρονώ ότι όποιος αγνοεί τη δύναμή του, αγνοεί τον εαυτό του.)
Αυτά τα πολύ ενδιαφέροντα, τα διδάσκει ο Σωκράτης στον Ευθύδημο αλλά και σε όσους κάνουν τον κόπο να μη σνομπάρουν τους αρχαίους μας συγγραφείς... Ποιός γνωρίζει τον εαυτό του; Όποιος αρέσκεται μόνο στο να γνωρίζει το όνομά του; Όποιος μόνο κομπάζει για το φημισμένο όνομα που φέρει από τους προγόνους του; Όποιος απλά αρκείται στο να κοκορεύεται για τους τίτλους σπουδών που απέκτησε; Τι είναι αυτή η αυτογνωσία για την οποία μας μιλά ο Σωκράτης;
Ο «δαιμόνιος» φιλόσοφος μας δίνει τη διάσταση της αυτογνωσίας που έχει σχέση με τη χρησιμότητά μας. Αν δεν ξέρουμε τις δυνατότητές μας, αν δεν γνωρίζουμε το τι μπορούμε να κάνουμε καλύτερα και να είμαστε χρήσιμοι, τότε αγνοούμε τον εαυτό μας. Δεν είμαστε μόνο ένα ονοματεπώνυμο, ως συνέχεια μιας οικογένειας ή μιας ευρύτερης (εθνολογικής) κοινωνίας· είμαστε αυτό που μπορούμε να κάνουμε επί τα βελτίῳ. Είμαστε οι δυνατότητές μας και κυρίως η χρησιμότητά μας.
Με μια βασική λεπτομέρεια: Εννοεί τη χρησιμότητά μας με βάση τους συνανθρώπους μας. Δηλαδή, ως κοινωνικά όντα, να είμαστε χρήσιμοι στους άλλους. Όχι να κρατούμε τα ταλέντα μας και τις δεξιότητές μας μόνο για τον εαυτό μας. Γιατί το πραγματικό όφελος που έχουμε από αυτά, είναι όταν τα δαπανάμε στους άλλους. Για να το θέσω με οικονομικούς όρους, οι άλλοι είναι οι «πελάτες» της δικής μας χρησιμότητας και εμείς της χρησιμότητας των άλλων. Μόνο έτσι «φτιάχνουμε» το όνομά μας. Δημιουργούμε την καλή φήμη και το κύρος που συνοδεύει το όνομά που έχουμε. Με συνέπεια να απολαμβάνουμε ότι απορρέει από το καλό όνομα που έχουμε δημιουργήσει...
Η άγνοια λοιπόν του εαυτού μας, είναι η άγνοια των δυνατοτήτων μας. Το να μην ξέρουμε ποιοί είμαστε, σημαίνει ότι ουσιαστικώς είμαστε άχρηστοι! Όταν όχι μόνο δεν μαθαίνουμε το τι μπορούμε να κάνουμε, αλλά ξεχνάμε το ποιοί είμαστε (ώστε να μην μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα όνομα αντάξιο των προγόνων μας), τότε το μέλλον μας προμηνύεται δυσοίωνο... Κάτι που το βλέπουμε έντονα επί παραδείγματι, στην παιδεία σήμερα. Υποβάθμιση σε μαθήματα που διδάσκουν μνήμη, αξίες, ήθος και σκέψη, με προσχήματα από την πολυπολιτισμικότητα έως και ως την προοδευτικότητα (!), δεν μας οδηγούν παρά σε μια επικίνδυνη άγνοια. Ίδιου εαυτού και εθνικού...
